काळभैरवाची छाया
सूर्य मावळतीला झुकला होता. आकाशावर नारंगी आणि जांभळ्या रंगांची उधळण झाली होती. सह्याद्रीच्या पर्वतरांगेतील 'देवराई' नावाच्या गावात भयाण शांतता पसरली होती. देवराई... नाव जरी देवाचे असले, तरी ते गाव शापित होते, अशी लोकांची धारणा होती. पिढ्यानपिढ्या चालत आलेल्या एका श्रापामुळे ते गाव अंधारात खितपत पडले होते.
गणपत पाटील, गावातील सर्वात वयस्कर माणूस, देवळाच्या पायरीवर बसला होता. त्याचे डोळे खोल गेलेले होते आणि चेहऱ्यावर असंख्य आठ्या होत्या, जणू काही त्या आठ्यांनीच गावाचा इतिहास साठवून ठेवला होता. तो काळभैरवाच्या मंदिराकडे टक लावून बघत होता. काळभैरव... गावाचे रक्षक दैवत, पण आज तेच गावच्या विनाशाचे कारण बनले होते.
गणपतच्या मनात भूतकाळातील घटनांचे काहूर माजले होते. तीस वर्षांपूर्वी, गावात दुष्काळ पडला होता. नद्या कोरड्या पडल्या होत्या, शेतात एकही धान्य उगवले नव्हते आणि लोक तहानेने व्याकूळ झाले होते. तेव्हा गावच्या सरपंचाने, सखाराम पाटलाने, काळभैरवाला नवस बोलला होता - "जर गावात पाऊस पडला आणि दुष्काळ संपला, तर तो आपल्या एकुलत्या एका मुलाचा बळी देईल."
आणि चमत्कार झाला. दुसऱ्याच दिवशी आकाशात काळे ढग जमा झाले आणि मुसळधार पाऊस सुरू झाला. नद्या तुडुंब भरून वाहू लागल्या आणि शेतात हिरवळ पसरली. गावकरी आनंदाने नाचू लागले, पण सखाराम पाटलाच्या मनात मात्र भीती दाटून आली. त्याला आपल्या मुलाचा, विठ्ठलाचा बळी द्यायचा होता.
सखारामने अनेक उपाय केले, पण सारे व्यर्थ ठरले. काळभैरवाची इच्छा पूर्ण करणे अनिवार्य होते. अखेर एका अमावस्येच्या रात्री, त्याने विठ्ठलाला काळभैरवाच्या चरणी अर्पण केले. त्या दिवसापासून गावात मृत्यूचे तांडव सुरू झाले. लहान मुले आजारी पडून मरू लागली, जनावरे अचानक मरून पडू लागली आणि गावात भयाण शांतता पसरली.
गणपतने डोळे मिटून घेतले. त्याला विठ्ठल आठवला. तो विठ्ठल, ज्याच्यासोबत तो लहानपणी खेळला होता, ज्याने त्याला मातीचे किल्ले बनवायला शिकवले होते. विठ्ठल... एका निर्दोष जीवाचा बळी गेला होता.
आज पुन्हा अमावस्या होती. काळे ढग आकाशात घोंगावत होते आणि वाऱ्याचा वेग वाढत होता. गणपतला खात्री होती, आज पुन्हा काळभैरव कोणाचा तरी बळी मागणार. त्याला हे थांबवायचे होते, कोणत्याही किंमतीवर.
तो हळू हळू उठला आणि मंदिराच्या दिशेने चालू लागला. त्याचे पाय थरथरत होते, पण त्याचा निर्धार अटळ होता. मंदिराच्या दारात पोहोचल्यावर त्याने पाहिले, पुजारी, भिकू महाराज, काळभैरवाची पूजा करत होते. त्यांच्या हातात एक धारदार तलवार होती आणि त्यांचे डोळे लाल झाले होते.
"थांबा भिकू महाराज!" गणपत ओरडला.
भिकू महाराजांनी त्याच्याकडे रागाने पाहिले. "कोण आहेस तू? आणि माझ्या कामात विघ्न का आणत आहेस?"
"मी गणपत पाटील, या गावचा एक नागरिक. मला माहीत आहे, आज तुम्ही कोणाचा तरी बळी देणार आहात. पण मी तुम्हाला ते करू देणार नाही."
"तू मला आज्ञा देणार? तू कोण असतोस?" भिकू महाराज गरजले. "काळभैरवाला बळी हवा आहे आणि तो त्याला मिळणारच."
"नाही मिळणार. यापुढे कोणताही बळी मिळणार नाही. हा श्राप आपल्यालाच मोडायला हवा," गणपत म्हणाला.
भिकू महाराजांनी तलवार उगारली. "तू माझ्या आड आलास तर तुलाही काळभैरवाच्या चरणी अर्पण करेन."
गणपतने डोळे मिटून घेतले. त्याला मृत्यूची भीती वाटत नव्हती. त्याला फक्त आपल्या गावाची काळजी होती. त्याला माहीत होते, जर त्याने आज हार मानली, तर गाव कधीच या श्रापातून मुक्त होणार नाही.
अचानक, एक लहान मुलगी मंदिराच्या दिशेने धावत आली. ती रडत होती आणि तिच्या डोळ्यात भीती दिसत होती. "आजोबा! आजोबा!" ती ओरडली.
गणपतने डोळे उघडले. ती त्याची नात, राधा होती. त्याला धक्का बसला. भिकू महाराजांनी राधाला पकडले आणि तिला काळभैरवाच्या चरणी ठेवले. "आज या मुलीचा बळी जाईल," ते म्हणाले.
गणपतच्या अंगात संतापाची लाट उसळली. त्याने जोर लावून भिकू महाराजांना धक्का मारला आणि राधाला आपल्या कुशीत घेतले. "मी माझ्या नातीला मरू देणार नाही," तो गरजला.
भिकू महाराजांनी पुन्हा तलवार उगारली, पण यावेळी गणपत घाबरला नाही. त्याने आपल्या हातातील लाकडी काठीने भिकू महाराजांच्या हातावर प्रहार केला. तलवार खाली पडली.
गावातील लोक मंदिराच्या बाहेर जमा झाले होते. ते सर्वजण भीतीने थरथर कापत होते. कोणालाही पुढे येण्याची हिंमत नव्हती.
गणपतने राधाला घट्ट पकडून ठेवले आणि तो मोठ्या आवाजात म्हणाला, "यापुढे गावात कोणताही बळी जाणार नाही. हा श्राप आपणच मोडणार. आपण काळभैरवाला नवस बोलून चूक केली, पण आता आपण ती चूक सुधारणार."
त्याने राधाला खाली उतरवले आणि तो काळभैरवाच्या मूर्तीसमोर हात जोडून उभा राहिला. "हे काळभैरवा, मी तुला विनंती करतो, या गावाला श्रापातून मुक्त कर. यापुढे गावात कोणताही बळी जाणार नाही. जर तुला बळी हवाच असेल, तर मला घे. मी माझ्या गावाला वाचवण्यासाठी माझा जीव देण्यास तयार आहे."
गणपतने आपले डोळे मिटले आणि तो मृत्यूची वाट पाहू लागला. पण काहीच घडले नाही. त्याने हळूच डोळे उघडले. काळभैरवाची मूर्ती शांत होती. आकाशातील ढग विरून गेले होते आणि चांदण्यांनी आकाशाला व्यापले होते.
भिकू महाराज जमिनीवर बेशुद्ध पडले होते. गावातील लोक आश्चर्यचकित होऊन गणपतकडे बघत होते. त्यांना विश्वास बसत नव्हता की गणपतने काळभैरवाला हरवले होते.
त्या दिवसापासून देवराई गाव श्रापातून मुक्त झाले. गावात पुन्हा आनंद परतला. शेतात धान्य पिकू लागले आणि लोकांच्या चेहऱ्यावर हास्य दिसू लागले. गणपत पाटील गावाला देवमाणूस वाटू लागला.
पण गणपतला माहीत होते, हे सर्व एका रात्रीत घडलेले नाही. त्याला अनेक वर्षे लागली, अनेक यातना सहन कराव्या लागल्या, पण त्याने हार मानली नाही. त्याने आपल्या गावाला वाचवण्यासाठी सर्वस्व पणाला लावले आणि अखेर तो जिंकला.
गणपत अजूनही देवळाच्या पायरीवर बसतो, पण आता त्याच्या डोळ्यात भीती नाही, तर आत्मविश्वास आहे. त्याला माहीत आहे, काळभैरवाची छाया कायमची दूर झाली आहे आणि त्याच्या गावाने पुन्हा एकदा श्वास घेतला आहे.
आणि म्हणूनच, देवराई आजही उभी आहे, सह्याद्रीच्या कुशीत, एका अशा माणसाच्या निस्वार्थ प्रेमाची साक्ष देत आहे, ज्याने आपल्या गावाला श्रापातून मुक्त केले.